Bir dəfə zədələnmiş sinirin heç vaxt bərpa oluna bilməyəcəyi dogma hesab olunurdu. İndi tədqiqatçılar bəzi sinirlərin, hətta beynin bəzi hissələrindəki sinirlərin də bərpa oluna və ya dəyişdirilə biləcəyini öyrəndilər. Vaşinqton Universitetinin, Salk İnstitutunun və digər qurumların tədqiqatçıları sinirlərin bərpasını təşviq edən və ya maneə törədən kimyəvi siqnalları öyrənməklə zədələnmiş onurğaların və xəstə tor qişaların müalicəsinə töhfə verə bilərlər. Amerika Elmin İnkişafı Assosiasiyası (AAAS).
Bu tədqiqatın çox hissəsi neyronlar kimi xüsusi hüceyrələr yarada bilən bir neçə növ ümumi hüceyrələrdən biri olan kök hüceyrələrə yönəlib. Bir vaxtlar insan kök hüceyrələrinin yalnız embrionlarda və qan hüceyrələrini istehsal etdikləri sümük iliyində tapıldığı düşünülürdü. Ancaq kök hüceyrələrə beyin və göz daxil olmaqla, yetkinlərdə də rast gəlinir. Məsələn, kök hüceyrələr qoxu siqnallarını beynə ötürən iybilmə lampasının ölü neyronlarını və qısamüddətli yaddaşı təşkil edən bölgə olan hipokampal dentat girusunu davamlı olaraq əvəz edir.
Lakin insanlarda kök hüceyrə təmirinin sürəti yavaşdır. Bəzi hallarda kök hüceyrələr hətta sağalmağa mane ola bilər. UW Tibb Məktəbinin Neyrocərrahiyyə Departamentinin dosenti Dr. Philip Hornerin sözlərinə görə, zədələnmiş onurğa beynindəki kök hüceyrələr sinirlərin bərpasını maneə törədən yapışqan çapıq yarada bilər.
"Biz aşkar etdik ki, aksonlar, siqnalları ötürən sinir hissələri zədədən sonra bərpa olunmağa çalışırlar, lakin çapıqda qalırlar. Sanki palçığa ilişiblər", - Horner bildirib. “Biz bu prosesin sağalmanı təşviq etmək üçün manipulyasiya edilə biləcəyini görmək üçün tənzimlənməsi yollarını öyrənirik. Başqa sözlə, biz aksonları palçıqdan çıxarmağın yollarını axtarırıq. Bunun bir yolu, çapıq əmələ gəlməsində iştirak edən kök hüceyrələri manipulyasiya edərək palçığı daha az yapışqan etməkdir. Digəri, kəsilmiş sinirləri uzanmağa səbəb olan molekullarla təmin edərək, aksonları çapıqdan itələmək üçün stimullaşdırmaqdır. Laboratoriyada mədəni sinir hüceyrələrinin böyüməsini simulyasiya etmək üçün böyümə faktorları adlı molekulyar siqnallardan istifadə edirik."
Horner və UW Bioloji Quruluş Departamentinin professoru Dr. Thomas Reh, saat 12:30-da Salk İnstitutundan Dr. Fred Gage ilə birlikdə olacaqlar. 16 fevral AAAS-ın Seattleda keçirilən illik toplantısında "Sağlamlıq və Xəstəlikdə Sinir Kök Hüceyrələr" mövzusunda sessiya. Gage sinir kök hüceyrələrinin icmalını təqdim edəcək, Horner kök hüceyrələri və onurğa beyninin təmirini müzakirə edəcək, Reh isə gözdəki kök hüceyrələrə diqqət yetirəcək.
Reh-ə görə, onurğa sütununda çapıq toxuması yaradan eyni növ hüceyrələr gözün tor qişasında, xüsusən də bəzi növlərin gənc heyvanlarında yeni hüceyrələr yarada bilər. Torlu qişa işıq siqnallarını beyinə ötürən zərif işığa həssas membrandır. Qlaukoma və yaşa bağlı makula bərpası kimi korluğa səbəb olan bir çox göz xəstəlikləri retinaya zərər verir.
Salamanderlər qlaukoma xəstəliyinə tutulmurlar, çünki onlar tor qişa hüceyrələrini asanlıqla bərpa edə bilirlər. Eyni şey tritonlara, qurbağalara və bəzi balıq növlərinə də aiddir. "Biz bu aşağı onurğalıların diqqətəlayiq bərpaedici güclərini anlamağa çalışırıq və bu anlayış vasitəsilə insanın tor qişasında regenerasiyanı stimullaşdırmaq üçün strategiyalar inkişaf etdirməyə çalışırıq" dedi Reh.
Salamanderlər həyatları boyu retina hüceyrələrini bərpa edə bilsələr də, bir çox digər növlər yaşlandıqca bu qabiliyyətini itirirlər. "Hər bir növün həyat dövrünün müəyyən bir nöqtəsində, tor qişadakı kök hüceyrələr, onurğa beynində çapıqlara səbəb olan hüceyrələr kimi, bərpaedici hüceyrədən zədəyə cavab olaraq çapıq yaradacaq hüceyrəyə keçid edir" dedi.. "Cücələr torlu qişasının çox hissəsində yumurtadan çıxdıqdan bir neçə həftə sonra keçid edirlər, baxmayaraq ki, onlar ömür boyu retinal hüceyrələri bərpa etmək üçün müəyyən məhdud imkanlara malikdirlər. Siçovullarda hüceyrələr yarandıqdan bir neçə gün sonra digər retinal hüceyrələri bərpa etmək qabiliyyətini itirirlər."
İnsan tor qişası zahirən özünü təmir edə bilmir, lakin son tədqiqatlarda insan tor qişasının hüceyrələri laboratoriyada yetişdirildikdə yeni neyronlar yetişdirmişdir. "Ümid edirəm ki, regenerasiya üçün lazım olan və amfibiyalara çox yaxşı xidmət edən bir çox molekulyar və hüceyrə mexanizmləri insanlarda hələ də mövcuddur" dedi Reh. "Sinir sistemi, eləcə də digər orqan sistemləri ilə bağlı gələcək tədqiqatlar bizə regenerativ prosesdə maneələri müəyyən etməyə və onların ətrafında hərəkət etmək üçün strategiyalar hazırlamağa imkan verməlidir."
