Tədqiqatçılar bildirirlər ki, 1918-ci ildə bütün dünyada təxminən 20 milyon insanın ölümünə səbəb olan pandemiya zamanı qrip virusunun partlayıcı şəkildə yayılması, ehtimal ki, virusun səthindəki zülalın unikal strukturu sayəsində mümkün olub. Viral zülalın yeni müəyyən edilmiş strukturu göstərir ki, 1918-ci il qrip ştammının təkamül etdiyi quş virusunun əsas xassələrini saxlayaraq, insan hüceyrələrinə ölümcül effektivliklə bağlanmasına imkan verən incə dəyişikliklərə məruz qalmışdır.
Tədqiqatçıların fikrincə, onların tapıntıları yayılmaq təhlükəsi olan quş qripinin yeni virulent ştamına aid olmasa da, onlar qrip virusunun yoluxuculuğundakı incə dəyişikliklərin böyük bir epidemiyaya səbəb ola biləcəyini vurğulayırlar.
Tapıntılar 2001-ci ildə qəzada həlak olan Harvard Universitetində Howard Hughes Tibb İnstitutunun müstəntiqi mərhum Don Wiley və Tibb Tədqiqat Şurasının Milli İnstitutundan Ser Con Skehel arasında uzunmüddətli əməkdaşlığın nəticəsidir. Londonda Tibbi Tədqiqatlar üçün. Onların tədqiqatları 2004-cü il fevralın 5-də Science jurnalının onlayn versiyası olan ScienceExpress-də dərc edilmişdir.
Tədqiqatçılar öz tədqiqatlarında qrip virusunun səthini əhatə edən və virus infeksiyasının ilk mərhələlərini başlatdığı bilinən hemaqlütinin proteininin strukturunu anlamağa çalışıblar. Zülal bunu hüceyrə səthində sialik turşular adlanan molekulları ehtiva edən reseptorları tanıyaraq və onlara bağlanaraq edir. Hemaqlütinin bu reseptorlara bağlandıqdan sonra insan hüceyrələrində məsamələrin açılmasına səbəb olur və virusun keçməsinə şərait yaradır.
Skehelin sözlərinə görə, tədqiqatçılar hemaqlütinin 1918-ci il versiyasının insan hüceyrələrindəki reseptorlara necə bağlana bilsə də, hələ də quşların sələfi virusunun bir çox xüsusiyyətlərini qoruyub saxladığını anlamağa çalışıblar.
"1918-ci il virusu pandemiyaya səbəb olan bu xüsusi virus qrupunun ilki idi" dedi Skehel. O, 1918-ci il virusunun tərkibindəki hemaqlütinin H1 olaraq təyin edildiyini və sonrakı pandemiyalara səbəb olan qrip viruslarının fərqli hemaqlütinin strukturlarına malik olduğunu - 1957-ci ildə başlayan Asiya qripi üçün H2 və 1968-ci ildə başlayan Honq Konq ştammı üçün H3 təyin edildiyini söylədi. "Maraqlısı o idi ki, bu alt tiplərin üçü də quşlardan gəlsə də, H1 H2 və H3-dən tamamilə fərqli idi və quş virusunda olduğundan demək olar ki, dəyişməyib" dedi.
Tədqiqatçılar digər tədqiqatçıların 1918-ci il pandemiyasından qorunmuş yarılma nümunələrindən təcrid olunmuş viral materialdan topladıqları DNT ardıcıllığı məlumatlarını işləyərək bu fərqi ətraflı şəkildə araşdırmaq üçün yola çıxdılar. Bu cür elmi detektiv iş ona görə zəruri idi ki, virus yəqin ki, yoxa çıxmışdı və həmin dövrə aid nümunələrdə qorunub saxlanmamışdı.
Bu ardıcıllıq məlumatlarından istifadə edərək, Wiley, Skehel və onların həmkarları H1 hemaqlütinin üçün geni sintez etdilər və ondan zülalın özünü istehsal etmək üçün istifadə etdilər. Daha sonra zülalı kristallaşdırdılar və strukturunu müəyyən etmək üçün rentgen kristalloqrafiyasının analitik texnikasından istifadə etdilər.
"Struktur, bu H1 qrupunun hələ də quşların bağlayıcı sahəsinə necə bənzədiyini, lakin buna baxmayaraq insanlara necə yoluxduğunu ortaya qoydu" dedi Skehel. "Biz əsasən aşkar etdik ki, hemaglutinin reseptorunun bağlanma yerinin iki tərəfi Honq Konq zülalı ilə müqayisədə 1918-ci il hemaqlütininində bir qədər fərqli mövqelərdədir" dedi Skehel. "Bu incə fərq insan reseptorunun antigenik olaraq əlverişli şəkildə bağlanmasına imkan verir."
Skehel-ə görə, Asiyada yoluxmuş quşlara məruz qalan insanların ölümünə səbəb olan quş qripinin hazırkı ştammının hemaqlütinini Honq Konq qripininkinə daha yaxındır. "Ancaq ehtimal ki, bu hazırkı qripin insandan insana yayılmasına mane olan şey onun hemaqlütinin strukturunun hələ insanlara təsirli şəkildə yoluxdura biləcək qədər təkamül etməməsidir" dedi Skehel.
Tədqiqatçılar 1918-ci il virusu üçün aşkar etdikləri hemaqlütinin strukturunun onun ölümcül yayılmasında əsas rol oynadığı qənaətinə gəliblər. "İnsan-1918 [hemaqlütinin] virus infeksiyasının ilkin mərhələlərinin effektivliyini və yeni antigenliyi ilə birləşərək, 1918-ci il pandemiyasında geniş ölümün əsas determinantı ola bilərdi", - tədqiqatçılar ScienceExpress-də yazıblar.
